Geschiedenis
Voldoet aan definitie | voldoet |
Etymologie:
De naam Peelland.
Dit is een rond 1825 verzonnen mythe van A.C. Brock, die zich hierbij baseerde op het vroeg 17e eeuwse werk van J.B. Grammye. Hij interpreteerde de tekst van J.B. Grammaye foutief. Na Brock werd het begrip "Slot Peelland" overgenomen door A.J. van der Aa, C.P.E. Robide van der Aa en vervolgens in veel moderne literatuur. Archiefonderzoek en nadere bestudering van de tekst van J.B. Grammaye heeft onder meer deze fout aangetoond.
(Bouw)fase 1 - 14e eeuw t/m 17e eeuw
Typologie |
Zaaltoren |
Zichtbare toestand: |
Intact |
Bewoond door: |
Familie |
Het Klein Kasteel, dat in de Middeleeuwen nog Oud Huis werd genoemd, werd gebouwd als opvolger van een residentie op het goed Ter Vloet, stroomafwaarts gelegen langs de Vlier in de buurtschap Kerkeind. De verplaatsing stroomopwaarts naar het Haageind moet in de tweede helft van de 14e eeuw hebben plaatsgevonden.
Typologie tekst:
Het huidige kasteel bestaat uit een oorspronkelijk 14e eeuwse woontoren met aangebouwd een vermoedelijk 17e eeuwse boerderij (noordzijde) en een 19e eeuws herenhuis (zuidzijde).
(Bouw)fase 2 - 17e eeuw t/m heden
Typologie |
Zaaltoren |
Zichtbare toestand: |
Intact |
Bewoond door: |
Familie |
Het Klein Kasteel bestaat tegenwoordig uit de 14e-eeuwse donjon, een 17e of 18e-eeuwse lage boerderijaanbouw en een aangebouwd wit herenhuis uit 1857. Bij de verbouwing in 1857 werden de oude neerhof, een boerderij die haaks op het gebouw stond op de plek van het herenhuis, en een aanbouw van de middeleeuwse toren afgebroken. Op de plek van de oude neerhof verrees het herenhuis. De toegang tot het terrein, die voorheen via de Heerendijk liep (dat is nu de oprit van de watermolen), werd toen verlegd naar de Haageind-zijde.
Bezitgeschiedenis:
De bezitsgeschiedenis van het Klein Kasteel van Deurne loopt vermoedelijk synchroon met het bezit van de heerlijkheid vanaf de bouw rond 1370-1380. Mogelijke bouwheer was Willem van Doerne, heer van Deurne, overleden vóór 1381. Zijn zonen bezaten in 1383 een landgoed aan het Haageind. Willem werd als heer van Deurne opgevolgd door zijn zoon Ghevaert Willems van Doerne. Volgens een (postume) vermelding uit 1454 verbleef hij vroeger op het Klein Kasteel. Zijn zoon en opvolger Jan van Doerne, heer van Deurne, woonde in 1454 op het Klein Kasteel. In 1456 verkocht hij heerlijkheid en Klein Kasteel aan Ywaen de Moll (vóór 1407 – 1470). In 1470 laat hij bij zijn dood de heerlijkheid met het Klein Kasteel na aan zijn dochter Josina de Mol, gehuwd met Wessel van Boetzelaer (circa 1425 – 1492). Zij hertrouwt tussen 1492 en 1499 met Henrick Taije (circa 1430 – 1508). In 1499 wordt de zoon uit haar eerste huwelijk, Rutger (circa 1472 – 1545), kort de heer van Deurne. Nog datzelfde jaar gaat de heerlijkheid formeel naar zijn stiefvader Hendrick Taije, terwijl het Klein Kasteel terug in handen van zijn moeder kwam. Hendrick Taije verwierf in 1505 voor Deurne, Bakel en Vlierden de hoge jurisdictie. In 1508 gingen zowel heerlijkheid als Klein Kasteel naar zoon Jan Taije, vermoedelijk nog een tiener. Hij verkocht de heerlijkheid en het Klein Kasteel in 1519 aan Everaert van Doerne (circa 1465 – 1526), eigenaar van het Groot Kasteel, en bloedverwant van eerdere heren van Deurne tot aan 1456. Hij stamde evenwel uit de Everaardstak, en niet uit de Gevaertstak, zoals de laatste Van Doerne die tot 1456 heer van Deurne was.
Na de dood van Everaert van Doerne in 1526 vererfden Groot Kasteel en heerlijkheid in handen van zijn oudste zoon Hendrick. Het Klein Kasteel kwam in handen van de tweede zoon, Everaert, die van zijn vader ook de heerlijkheid Bakel kreeg. Na zijn dood in 1547 kwam het Klein Kasteel in handen van zijn twee jongere broers, Jan en Hendrick jr. Terwijl Hendrick jr. de beschikking kreeg over het Blokhuis te Liessel, kreeg zijn broer Jan van Doerne het Groot Kasteel, Klein Kasteel en heerlijkheid. Na de dood van Jan van Doerne eind 1605 of begin 1606, vererft het Klein Kasteel op zijn kleinzoon Johan van Wittenhorst, heer van Horst. Diens broer Wolfaart Evert kreeg het Groot Kasteel met de heerlijkheid Deurne. Vanaf dat moment raken we het spoor korte tijd kwijt, omdat de leenprotocollen van Cranendonk hier een kort hiaat vormen. Volgens Ouwerling zou in 1656 het echtpaar Bernard van Palland en Anna Jacoba van Wittenhorst het Klein Kasteel hebben geschonken aan Otto de Visschere, schout van Deurne. Inderdaad overleed diens zoon in 1673 in het Veteri Castelli Doern, het Oud Kasteel van Deurne. Daarna moet het weer in handen van de heer van Deurne zijn gekomen, want in 1678 zien we weer in het leenprotocol van Cranendonk terug dat Rogier van Leeffdael, heer van Deurne, leenverhef doet. Na hem worden zijn zoon Johan en diens neef Gerard Sulyard van Leeffdael leenman van het Klein Kasteel.
In 1728 moest de heer van Deurne, Gerard Sulyard (1691-1730), wegens geldgebrek afstand doen van de heerlijkheid, het Groot Kasteel en het Klein Kasteel. Terwijl Balthasar Coijmans de heerlijkheid Deurne en het Groot Kasteel in eigendom kreeg, werd het Klein Kasteel door Gerard Sulyard verkocht aan schout Pero de Cassemajor (ca. 1670-1744).
Archeologisch onderzoek:
(amateur-)archeologisch onderzoek P. Wiegersma (resultaten verwerkt in Spamer, 2002; zie onder). Bij dit amateur-onderzoek (oppervlaktevondsten) werden laat-middeleeuwse en merovingische vondsten gedaan.
Verwijzingen
Algemeen:
De tekst is grotendeels met toestemming overgenomen van Luuk Keunen.
Afbeeldingen:
-Oud of Klein Kasteel te Deurne NB, houtgravure, P. Panhuizen, Tilburg, KUB D 38 / 820.11 Klei (2)
-Het Kleine Kasteel te Deurne aan de Achterzijde, tekening, 3 November 1888, H.N. Ouwerling. Tilburg, KUB D 38 / 820.11 Klei (3)
-Zoogenaamd Klein Kasteel, pentekening, 1898, H.N.Ouwerling, Tilburg, KUB D 38 / 820.11 Klei (1)
Aanvullende literatuur:
• Spamer, T., 2002. Dochter van Echternach. De parochie Deurne tot 1800. In: De Sint Willibrorduskerk belicht, Lions Club Deurne, 2002.
• Spamer, A.P.G. Toponiemenlijst Deurne 1300-1900 (in voorbereiding).
• Keunen, L.J. Kadastrale studie grondbezit De Smeth (in voorbereiding).
• Bakens, J. Het Haageind (documentatie aanwezig in HIC Helmond).
• Keunen, L.J. Het Groot en Klein Kasteel te Deurne (in voorbereiding)
-'t Oude Huys te Doorne, litho, 1738, J. de Beyer/H. Spilman, Tilburg, KUB D 38 / 820.11 Groo (2)
Publicaties:
Taco Hermans - De kap van de woontoren van kasteel Klein Deurne, 2022 -- blz 95-102 (met illustratie)
Wies van Leeuwen - De mooiste kastelen en voorname huizen van Noord-Brabant, 2019 -- blz 20-24 (met illustratie)
Taco Hermans - Middeleeuwse woontorens in Nederland : de bouwhistorische benadering van een kasteelvorm, 2016 -- blz 59-61 (met illustratie)
Taco Hermans - Woontorens in Nederland; bouwhistorische gids voor middeleeuwse woontorens, 2015 -- blz 116-121
Luuk Keunen - De relatie tussen drie adellijke Deurnese complexen: Ter Vloet, Klein Kasteel en Groot Kasteel, 2004 (met illustratie)
Luuk Keunen - Eeuwenoude misverstanden rond het zogenaamde 'Slot van Peelland', 2004 -- blz 16-23
A.W.A.Th. Steegh - Het kastelencomplex Deurne, site en situation, 1982 -- blz 103
M. van Boven - Kastelen in Brabant; van burcht tot landhuis, 1982 -- blz 52 (met illustratie)
meer...
D. Kransberg - Kastelengids van Nederland, 1979 -- blz 185 (met illustratie)
A. Loosjes - Kasteelen buitenplaatsen tuinen en parken van Nederland, deel 3, 1923 (met illustratie)