Het Rechthoekige (vierhoekige) kasteel
ca 1250 -
Na de tweede helft van de 13e eeuw worden vrijwel geen ronde burchten meer gebouwd. Nadeel van de ronden muren zijn dat er geen flankerende verdediging mogelijk is. Door de ronde muren kun je niet vanaf de torens schieten. Door de weermuren tussen de torens recht te trekken ontstaat het vierhoekige waterkasteel.
Mede door de kruistochten is dit type kasteel in Europa geïntroduceerd. Floris V liet de eerste rechthoekige kastelen bouwen. Vermoedelijk nam Floris V Frankrijk als voorbeeld voor zijn vierhoekige kastelen. Een van de eerste vierhoekige kastelen was Schiedam of Matenesse (ca 1250). Het kasteel Schiedam werd eerder gebouwd dan de dwangburchten in Wales, zodat het niet aannemelijk is dat Floris V dit type kasteel overnam van koning Edward I van Engeland.
Kasteel Schiedam vertoond overeenkomsten met het vierkante kasteeltje Middelburg (1287) zodat ook dit kasteel als inspiratie gedient kan hebben voor Floris V. Nadat Floris V zijn veldtocht tegen de West Friezen in 1282 had voltooid, werd begonnen met vier of vijf burchten om de West Friezen in bedwang te houden:
Middelburg (1287)
Nuwendoorn (1282)
Nieuwenburg (1282)
Torenburg (bestond reeds, door Willem II herbouwd in 1250)
Medemblik (1282)
Wijdenes (1282 of eerder?)
Andere vroege (eind 13e eeuwse) kastelen zijn het huis te Doorn en het kasteel Strijen (1289). Alleen de kastelen van de hogere adel zijn in één keer opgetrokken. Naast graaf Floris was natuurlijk ook de bisschop van Utrecht hiertoe in staat . Het kasteel Montfoort (1260) is ook een vroeg rechthoekig kasteel.
Hieronder een lijstje met voorbeelden van vierhoekige kastelen:
Naam |
Plaats |
Provincie |
Periode |
|---|---|---|---|
| Ammersoyen | Ammerzoden | Gelderland | eind 14e eeuw |
| Brederode | Santpoort | Noord-Holland | eind 13e eeuw |
| Gouda | Gouda | Zuid-Holland | 1361-1384 |
| Muiderslot | Muiden | Noord-Holland | eind 13e eeuw |
| Sluis | Sluis | Zeeland | kort na 1384 |
Bronnen:
H.L. Janssen, e.a.- 1000 jaar Kastelen in Nederland, 1996
D.E.H. de Boer e.a. - WI Florens; de Hollandsche graaf Flores V in de samenleving van de 13e eeuw, 1996 blz 173 e.v.
Rob Gruben e.a. - De Delftse colleges Kastelenkunde van prof Jaap Renaud, 2008 blz 57 - 64
Paul E. van Reijen - Middeleeuwse kastelen in Nederland, 1976 blz.71 - 115