Woontorens, zaaltorens

woontoren

Een verticaal bouwwerk meer gericht op verdediging dan bewoonbaarheid uit de periode 1225 - 1450, meestal opgericht door de lagere adel. De woontoren komt heel veel voor in Nederland. In het begin van de kasteel tijdperk als houten toren op een motte of omgeven door een gracht. In de 11e eeuw waren het torens op houten balken met wanden van vakwerk (houtskeletconstructie met vlakken die opgevuld werden met leem). De onderkant werd later (13e eeuw) van (tuf)steen, waardoor de levensduur van de woontorens werd verlengd. Vanaf 1250 werden de bakstenen woontorens gebouwd.

In Groningen (steenhuze of borgen) en Friesland (stinsen) komen door het zwakke centrale gezag relatief veel woontorens voor. In de deze noordelijke provincies werden deze kasteeltype tot in de 15e eeuw gebouwd. In het gebied van de kromme Rijn in Utrecht bevindt zich een concentratie van woontorens zoals de Walenburg (1250), Natewisch (1270), Lunenburg (1391).

De meeste woontorens hebben een afmeting van 8,5 m tot 14m. Er zijn 3 verdiepingen (13 tot 16m hoog) en op elke verdieping bevind zich één ruimte.

 Hieronder een lijstje met voorbeelden van woontorens:

Naam

Plaats

Provincie

Periode

Nijenbeek Voorst Gelderland 13e, 3e kw
Vleuten Vleuten Noord-Holland 13e, 2e kw
Walenburg   Utrecht  
Lunenburg   Utrecht eind 13e eeuw
Duurstede *) Wijk bij Duurstede Utrecht  
Ravestein Heenvliet    
Valkenstein      

*) Duurstede in eerste fase is in de kern een woontoren.

Zaaltorens

Zaaltorens zijn woontorens waarvan de ruimten per verdieping wel zijn onderverdeeld, meestal in de verhouding 1:2.

Rechts is de plattegrond van het kasteel Te Vliet in Utrecht. Het is gebouwd in het einde van de 14e eeuw. De zaaltoren heeft een afmeting van ca 12 x 12m .

zaaltoren

Voorbeelden van zaaltorens (alle zaaltorens in Nederland, deel is verdwenen):

Naam

Plaats

Provincie

Periode

Amelandshuis Leeuwarden Friesland 14e
Ter Kleef Haarlem Noord-Holland 13e
Heumen Heumen Gelderland 14e, 2e kwart
Starrenburg Rotterdam Zuid-Holland 13e, 3e kwart
Dussen Werkendam Noord-Brabant 14e
Gemert Gemert Noord-Brabant 14e, 4e kwart
Hodenpijl Rijswijk Zuid-Holland 14e, 4e kwart
Middachten De Steeg Gelderland 1350
Mijnden Loenen aande Vecht Utrecht 1350

 

Terug naar Typologie

 

Bronnen:

H.L. Janssen, e.a.- 1000 jaar Kastelen in Nederland, 1996. blz 82 - 96

Paul E. van Reijen - Middeleeuwse kastelen in Nederland, 1976 blz.71 - 115

Taco Hermans - Woontoren(s) in Nederland, kasteelkatern dec 2007 nr 21

Hoorcollege kasteelkunde 2001